162

U sabuta, 30 juni 2007 g. ij bil reda na ivánovčenete da puhodat Bišnova. Tuj se slučva seku gudina ud pudpisvanjétu na Protokola za pubratevanji megju dvete selá, Ivánovo i Stár Bišnov: idna gudina utidat bišnuvenete gustene u Ivánovo, na drugata gudina, za Petrodenj, mu dodat ivánovčenete gustene u Bišnov.
Sélutu Ivánovo ij puznátu na nemcete pud imetu Iwanowo i još kača Alexanderkirchen (čarkvata na Šándor), a na madžerete, pud imetu Sándorhegyháza.
Ivánovo ij blo usnuvánu prez 1868 g. ud balgarete-palćene, kujatu sa se presélili tuka ud Stár Bišnov i ud nemce ud Banát. To ij usnuvánu sas cársku (austroungársku) rešénji, i ij blo koloniziranu sas 200 balgare-palćene i s distina nemce. Po-kasnu, prez perioda 1883 - 1886 g., sa dušli tuka i madžere i sekuje ud Bukovina i ud južin Banát.
U knigjite za ráženji ud Ivánovo, na 14 april 1868 g. ij upisanu parvotu ráždenji ud Ivánovo, u familijata Telbis, a na 9 juni, idno ráždenji u familijata Kojov. Prez september ij rudénu i idno dite u idna nemska familija, Huber. Parvite madžersći imená upisani u ráždenite knigji ud Ivánovo sa ud gudinata 1883. Za tezi madžere se znáj, či se taglat ud Andrašfalva. Prez april saštata gudina sa upisani i idnija madžere ud mestnustta Ištenšegič. Saštata gudina sa dušli u Ivánovo još 800 madžere.
Ivánovo se namerva na 44° 44' 10.73" severna geográfska širina i na 20° 42' 02.57" iztočna geográfska dalžina, na jugo-iztok ud grada Pánčevo (21 km), pukraj Dunava, na idna aluvijálna terása sas visučina ud kulu 70-73 métera nad murjétu. Ivánovo ij náj-manenotu sélu ud obštinata Pánčevo, katu se raztile na sámu 4.817 hektára.
Hutárete na Ivánovo graničat sas hutárete na Vojlovica i Stárčevo (na sever), sas hutárete na Omoljica (na iztok i jugo-iztok) i s hutáre na Banátsći Brestovac (na jug). Na západ, jug i iztok to ij nauklunénu ud uda.Udtáta Dunava, kojtu tičé prez západnata starna na Ivánovo, náj-bližnite sélá sa Ritopek (2 km na sever) i Grocka (5 km na jug). Dunava svazva Ivánovo, prez odnite patišta, za drugjijete mestnusti kujatu se namervat na téčata. Udvan tuj, Dunava ij hubav za luvánji na riba (seku gudina, kulu krája na april-počnivanjétu na máj, tuka ima gulemi šaráne), za pulivanji na gradinite, ama i za pretaglivanji na turiste.
Idna legenda duma, či imetu na sélutu varvi ud imetu na parvija stanovnić, balgarina Gurán Iván. Saglásnu tazi legenda, pu vremeto kugátu se ij právil diga kojtu ij naoklu sélutu i ji zaštiteva ud prelivanjétu na Dunava, Gurán Iván ij imál idno dugjénče (u dnéšnata ulica Lole Ribar, broj 31), kadetu sa dvádeli rabadžijete da si kupat tuj-unuj ud „Vaz Ivána“ ("Kod Ivana"), pa taj ij ustánalu i imetu na sélutu: Ivánovo.
Prez gudinata 1890 madžerskata vlást ij umenala imetu u Šandoreghaza, i dabe sled uslubudénjitu ud 1920 g. si ij varnalu sélutu stárotu ime, Ivánovo. Taj madžerskotu ime, kaćétu i nemskotu, zlamenuvat „čarkvata na Šándor“, ime kujétu ji ij dubávilu pu Bonnáz Sándor.

Statistikite pukázvat tuj: prez 1869 g. ij imálu u Ivánovo 824 duši, ud kujatu náj-više sa balgarete-palćene. Prez 1880 g. ij imálu 724 duši (náj-manenija broj); namalevanje dalži náj-više na epiudemnijata ud koler . Slédva idin skok na broja, kača rezultát na nova kolonizácija na madžere ud Bukovina,dunésini tuka prez gudinite 1883-1884, katu prez 1890 g. u Ivánovo sa registrirani 2.129 duši. Saglásnu oficijálnotu prebrujevanji ud 1897 g., u Ivánovo sa žuveli 2.527 žitele. Du 1910 g. brija na žitelete rasté, no počni na novu da upáde prez 1921g. pusledstvu na Parvija svetovin boj.
Megju dváta svetovni boja broja na žitelete ij bil begju 2000-3000 hora. S počnivanji ud Drugjija svetovin boj broja na stanovnicite ud novu ij u upádak. Náj-gulemotu "izpráznivanji" na sélutu se ij slučilu megju gudinite 1965-1970, kugátu ud Ivánovo sa emigrirali u západnite daržávi kulu 700 duši, ud kujatu sa utišli náj-više u Suedija.
Du gudinata 1981 broja na naselénjitu upáde. No s počnivanji ud 1981 g. se usešte léka tendencija na purástvanji na stanovnicite (1.947 žitele) a prez 1985 g. Ivánovo ij imál 1.980 stanovnici. Za tuj purástvanji na naselénjitu gulema rolja ij igrálu izgráždenjétu na zaštitnite digve (sistema za drenáž na udata), katu pu tozi náčin, ud nekupaćšnite dávenini se ij storila plodurodna zeme. Pa za tuj sa počnali véć da dvádet u Ivánovo i mládi ud ukulinata, a báš i ud Pánčevo. Prez 1991 g. sa bli 1.439 žitele (ud kujatu 46,14% balgare-palćene) a prez 2002 g. - 1.131 žitele (ud kujatu 39,96% balgare-palćene).
Dnés u Ivánovo ima 1.200 žitele.

Ivánovo u Bišnov 01
http://www.youtube.com/watch?v=Yu4vvjQa9hA

Ivánovo u Bišnov 02
http://www.youtube.com/watch?v=IRd6zerKOqQ

Ivánovo u Bišnov 03
http://www.youtube.com/watch?v=Ux3wn6MWH8I

Ivánovo u Bišnov 04
http://www.youtube.com/watch?v=JZQzduA1wN0

161

Za unezi, kujatu znájat rumansći jazić, idna prikazka sas kurkone ud revistata “Diana”, broj 2/2007 g....

160

I idin komentár izprodin ud Jáni:
[Pudlaganj] (Adaugire/support)

Le az sam toz Ian ditu Feru spumeneva u komentarijete. Malku zajat, malku biz initiativa, ama le tuke more i az da pumagam/pudlagam. Mi harisva kacetu Feru explikirva rabotite, po vise i ud parvotu pisanj (articolul original).
Hurtata “azil” ni ji valjda naj hubeve izbrana. Plash mlogje spured hargjevata konotacija… “Nursing Home” i po dubre ama le ni znaja da ji preubarna na palcensci… Idno mestu ditu brigata za celeka i istenska i naj glavna, ditu i nija ga badim stari i nimozni za istim da zuvejm. Blizu du carkvata i dispensare, du palcenscija dom, etc.
Usred palcensku i balgarsku - az se usestem palcenin i slavjanin, po malku balgarin. Ama le tuj ni i glavnu. Misla ci glavnotu i za balgarscija kurent da ni uduseva ali zatajeva nasa palcenscija identitet. Palcenskata (Paulicians) istorija ja prepuznavat purcuti hora (bas skoru sam precal dve knigj), pa ni razbirem zasto nija da ja zatajevam. Palcenskite pesmi i igri mi utvaret sarcito i tupat saldzi u ucite. Balgarskite tancove ni bas (uproska na tez ditu sa se trudili tolkus da naucat i razsirvat Balgarski Ezik, tuka ukarvam i moja nepot, Boris, po Balgarin ud tzare). Misla ci palcenskotu i slavjanskotu (balgarskotu?) bi imal dubar zuvot pud idin pokriv, sa komplementarni i ubazdet mlogu nestu za namu, aku po visocite i naucinite glavi na drustvutu/nacijata bi ubigarnal i dvete raboti. Toz bi trebal da baj nasa glas...

159

Feri duma, káj či da razdráznimi málku bloga, pa mi ij prodil teze “Comments na comments”. Aku i vija imati neštu da komentirati, nideti se starni, negu se bakajti! Cenzura néma, i se nadevam, či niti káreničća ni šté badi. Sámu či bi blo dubre da si ubádi sekuj kako misli, za da možimi nekać da ji presadimi i da predstávimi neku proekt napreć “puglavárete”...

Sam zabrávil da ubáda: vášte komentárete ni jé nužnu da gji pišiti na palćensći; aku vu ij po-lésnu, moži i na rumansći, ali báš i na anglušći!

Le vájda i tija sa ji sadili nekupać...

Comments na comments:

1. Tai i sas starite, nij dubre da ghi butas ud teinata kasta, sam ci le ima idno vreme ditu bi blo po dubre. Ubazdes ci mladite rabutat u Smiklus? Ampa ditu rabutat u Timisvar? As znaja idin caz ditu begat pu haizlubanete da brigosvat starite ud nakrai silu seku nedele… Po vise bi blo pomus za mladite da bi imalu idin “azil” – kasta za starite centralnu u Bisnov. Le nikui ne rikal da “fortzirvam” neguku da se presil tam, sam ci ima star ditu nitu ni znaiat vise pu di se namervat, dofturete ubazdet ci bi imalu vise ud 20 takviz “paciente” ditu bij blo za nuzda takoz nestu. I po lisnu da ghi brigosvas “centralizat” ud kachit da begash iz satu silu. Ni znaja kako ubazdet sociolozete i psiholozete, sam ci vida ci u Amerika utvazde toz sistem. Plus ci sa u teinotu silu, moi da sedat napate na stolcitu, da gladet horata, aku sa kadarni moi se sitat, moi idat da si vidat kastata ditu sa si zuvel zuvota. Aku ni sa kadarni da slezat ud odara, kako vred ci sa u teinata kasta ditu nima koi da ghi brigosva. Da ghi brigosvat teinite I kumsijete? Pa da, tui i tradicionalnu u Bisnova ud siga 100 gudini (bas ci i tugaz i imalu kasta za starite, ali “shpitale” kachit sei zval, u Bruzdenete) sam ci siga smi u Europa, vremeto sei umenalu, kumsije nima vise, sa izmrel, a “teinite” sa u Timisvar…
Hora! za sto se “prim” nija tuke medzu namu tez ditu ni smi bash umesen? Miki Markov, le vija sti sas “mass media” zasto ni napravit idin “sondaj de opinie” u silu, prez Nasa Glas, ali prez drughi del, naprimer prez obstinata, zasto ni pitat Bisnova da li zakteva “kasta za starite?” Napravet idin “referendum” pa za vidim. Nij hurtata ci as (ali iosh 10-tima) istat, a ti (ali iosh 10-tima) nistat.

2. Contraste, contraste, exact kachit ubazdes. Siga neku gudina sam bil gudil nestu zvanu “State of the nation” na “BulgariansfromBanat.” Tam sam zakteval na naste vladance da ubadat na naruda kako se dugudeva. Bisnova ima i idin “site” na Interneta, pa ud kulu dve gudini. Utorish tam, ubazde: “Bine ati venit!” i “Dubre dusli!” Posle… nima nishtu. Zero. Nista da si kritikuvam drugarete, nista da me mraz nikui, sam ci as bij bil radusin da vida tam idin raport, na primer Proiekte: “Smi ukrinal idin “landfill” = mestu za zaraveni gunoivete na siltu, pate Kucuvatschija. Tam za ghi zaravem, udgore za nabudin darva… i.t.n.d.” Znaia ci tui sei krinalu, sam videl unaz gudina. Posle: “Tui za pumogni da ni se izfarvat vise smetite “na trapishtata” ci tam za napravim idin hubanchi park, naturalin, sas putikcita, sas mesta za horata da idat na riba, i.t.n.d. Drughije proiekte ditu sa se napravli, ali sa u plan da se napravat. Ali nima? Nidet mi se sarde, le as vida kachi utvazdet rabotite tuke, horata istat da znaiat kako se dugudeva. No, katu horata ud Bisnov ni znaiat ios da istat da znaiat , vaida nibi kuvarlu da ghi naucim nija. Ne za drugu negu ci aku ima nekui da mu deka, le tugaz i za pravim po vise, ama aku nikui ni mu pita, le tugaz za i ustavim za utre-drughideni…
“Utre-drughideni” nima kraia, ni se svarsva nikade.
Pa za ubada: nima bai sas “klipvete” ud na toze blog, i Ian i rikal “bei as mi harisvat pesmite.” No, i na mine mi harisvat, sam ci se pitam i as (kaca i drughije): “zasto sam takoz?” Nismi nai razbral kachi reprezentirvam nija Bulgarija… ud Banata? Ama le haida-de, nisti halbika nikui ud tui.

3. Ci za se pretupim u balgarskotu, ali u rumanskotu, ali ci niste se pretupim, tui za se vid. Kachi igraiat i peiat “balgarete ud Banata” moz da i interesnu u Bulgarija ali u Romanija. Za internacionalnija svet bi blo interesnu nestu kaca “The Paulicians, Die Paulichianer.” Istorija, pitanka, misterija, unikat… tui i subiect za National Geographic (sas “contraste, dispute, incertitudini”), ama le nistim da se mesem da ni uvredim.

4. Nisti namerli nikui da preubarni artikola ondz ud madzerski, as bij stel mlogu da gu razbera.

158

Srécin práznic na brájcete ud Amerika!

Nacionálni práznici: http://en.wikipedia.org/wiki/Independence_Day

========================================

Nov blog

"Banátska balgarka sam ud sélutu Bardársći gerán" - taj se predsáve Svetlána Karadžova na tejna blog
(http://www.karadzhova.blogspot.com/).
I prudalževa: "Misla, piša, rábuta dukolkutu moža za obštnustta na banátsćite balgare, razprasnata pu celija svet". Svetlána ij blá, megju 1998-2003 g., glávin redáktor na spisánjétu na banátsćite balgare ud Bardáre "ФАЛМИС-Uvec falim!" a s počnivanji ud 2004 g. rábuti u katoličánskata nuvina ABAGAR, katu ud január t.g. ij glávin redáktor.
Guraštu vu prepuračvam da pusetiti tejna blog, kadetu za nameriti dosta informácija svazana sas námu, banátsćite balgare, sas katoličánsćija svet i ne sámu. Link-a kantu bloga na Svetlána za sedi i tuke, u desnicata, za po-barz dostap.

========================================

Za si dupusna da komentiram málku teksta na Feri ud predišnija post:
Aku ij hurtata za nosenji na reportere, ás idin bij gji dunél u Bišnov, zaštotu ima kako da vidat: idno sélu palnu s kontráste. Naprimer:
- Báš u centara na sélutu ima idno novu, hubanku igrište za dicá, a prezpate nij sedi “šojmuša” - pulvina magazin, pulvina sruševina palina s bujač...
- Pukraj Rángata, ud kantu Pijáca pa du uddloe Ránga, trevata ij učistina i satu ij mlogu hubanku, no ud menuškata natáta, kantu Bártulčove, te ij stráj da menéš, či trevite sa štut čeleć...
- Imami licej s balgarsku ime, ama kulu pulvina ud škulárete ni sa palćenčita...
Da prudalževam li s kontrástete?

Reporterete bij gji dunél na neku práznić, kaćétu naprimer "Dvete Nédeli", aku bij štel da nji pukáža igri i pesmi na scenata. No tuj spured méne véć ij suvu neštu. Taj či po-bolja bij gji dunél na idno ubivanji, pa da ji prekáža kaćé se ij právilu nekupać, či ij sedela slaninata pud koša i pu dve gudini. A dnés, zakadimi málku šunćite i kalbasite sas firispor i sled tuj u kondželatore s tej. I za 6 meseca moži da gji farliš, či véć se umerišet i si umenat ukusa... Ali náj-dubre, bij gji dunél kugátu se vari iz sélu rićija. Tozi ij vájda idinstvenija "zanaját", kojtu ij ustánal čist i niumenat još ud neokomunizma zván UE...

I taj kaćétu sam se ukrénal, dáj da si ji izubáda du na krája...

Varijánt 1: Aku bij bil istensći radikalist taje nekać bij rékal:
- “Kaštite za stárite” (azilete) sa jáku na moda u “belija svet”. Ama zašto ij taj? Pa lel ij po-lésnu da si zaneséš stárata májća ali baštá u takvazi kašta, či lel káj za nji imat briga. No istenata ij tazi, či za si mániš ti idna briga ud na glavata i za badiš ti uslubudén ud tejnotu brigosvanji. U Bišnov, još ij sramutá da si zaneséš rodnicite ali bližnite u takvizi kašti. Dá, za ričéti, či kako ij za právenji sas stárite, kujatu némat niti dicá, niti rudbini? Pa lel tija imat kumšije! I aku sa se vládali dubre prez žuvota, cigurnu za nji se udvarni sas dubro... Misla, či náj-gulemija prioritet bi bil tozi: idna dubra škula, ama ne ud unezi, kujatu da te učat različni “suvi” naući, a ud unezi, kujatu da te učat kaćé treba da se vládaš u žuvota. No tuj neštu ij nutopija u dnéšnotu vreme. Zaštotu, spured méne, groznite isteni sa tezi: u paruv red, koče smi se rudili, počnivami da ustarevami. A drugata istena ij tazi, či ni se rudimi niti idnákvi, niti slobudni. A se rudmi véć dlažni. (Aku smi krastijáne, se rudimi i grešni...) Smi dlažni na nášte rodnici da nji imami briga u stárust, taj kaćétu tija sa mu brigosvali u náštu ditinstvu. Ama koj ulága tezi neštá u dnéšnite vremená?...

Varijánt 2: Ama zaštotu sam realist, za riča:
- Sam napalnu saglásin, či ima GULEMA nužda ud brigosvanjétu na stárite ud Bišnov. Samija ás, sled málku vreme, za se namervam vájda u tazi situácija. Ama, pu kaćétu znája, sate studiji ubáždet taje: Parenj se počni sas grižisvanjétu "la domiciliu", tojest se nosi na stárite jádenji i nužnite za uživenji neštá (darvu za prez zimata i t.d.) i se ima briga za tej u tejnata kašta. U paruv red, zaštotu, sociolozete i psiholozete sa saglásni sas tuj, či aku premestiš idin stár ud négvata kašta, to se dugudi idno "dezankorirvanji" i za kulu pulvina gudina, mlogjije ud tezi stári pučinat. A u drugji red, ij s mlogu po-jévtinu da organiziraš takozi neštu, ud kaćétu da imaš briga za cel azil. Taj či, realističnu aku ji zamimi, prioritet bi blo vájda parenj organizirvanji na idin takaz "sociálin servis". Ama i tuj neštu ij pulvina utopija u dnéšnija ruimansći svet, zaštotut, aku iz Europa i Amerika se rábuti sas dubruvolce (voluntariat), kujatu ni sa platéni, ali či nji se dáva idna simbolična suma pari, a tija ji právat tuj neštu zaštotu imat nužda ud "prepuračvanjéta" (recomandare), či sa právili takozi neštu, to u Rumanija sistema ni varvi taj, i aku ni plášteš, ni šté ti sedi nikuj... No i tuj bi mogalu vájda da se upati, taj kaćétu moži da se rábuti sas dubruvolce ud čužbina... Ama kako za právimi, aku gji naučimi i tej da kradat???

- Za infrastukturata ud Bišnov: kašti gore-dole ima, ni se náj rušat (kaćétu u Telepa) a se gradat. Ij palnu véć i sas termopáne. U centara sa se pudnuvili trotuárete, i tuj ij idna dubra rabota. Magazine, fála Bogu, ima. Birtve, još po-više (Sam izbrojal "sámu" 10 + dve sladkárnici)! No ima (još) i dispensár, tojest dofture - i generaliste, i zabáre -, ima i dve patići. A, da ni zabráva, imami i čitiri čarkvi: katoličánska, nazarejska, pravuslávna i baptistka.

Tuj ji ima. A kako néma?

- Néma zadosta rabotni mestá u Bišnov, no pá se ij utorila idna manena atelijer, kadetu rábutat 25-30 duši i se duma, či tejna broj za se uveliči. Du tugázi, náj-mlogjete mládi právat naveta u Smikluš, kadetu se trasat rabadžije. I makár či tija žuvejat u Bišnov, sa izgubéni za Bišnova, zaštotu sa izmuréni ud rabota i némat vreme niti da flezat u gradinata, a kako da hurtuvami za učastvanji u sociálnija i kulturnija žuvot na sélutu? Pu kaćétu izgladva, i tejnite dicá, koče purastat, za si gji zanesat na škula u Smikluš, pa za ustánimi i sas prázin licej...

I još neštu:
- Izgladva, či ima iz Bišnov hora, kujatu sa málku “uplášini” ud tuj, či za si izgubimi palćenskotu i za se pretupimi u “balgarskotu”. Tuj ij náj-više u svazka sas nusijata, sas pesmite i igrite. Da badimi serjozni: náša “repertoár” ud pesmi i igri ij dosta manen, i aku glademi i slušemi sé idno, za se nasitimi i presitimi. Za tuj, ij dubre či ima varijáciji, i tuj ni zlamenuva či za si napusnimi nekupać nášte palćensćite pesmi i igri. No, ud kaćétu da nabakami srabsći ali vlášći, bolja balgarsći. A ás za pitam sámu taje: zašto smi si napusnali nášte palćensćite igri na svinka i na pupić i sigá umiremi za fotbala???

157

Feri me ij zamolil da prefara teze tekstve ud “Comments” na bloga, za da moži sekuj da gji vidi. I taj kaćétu ás sam puslušnu monče, etu gji po-dole.

PRIORITIES
This is a message in 3 languages, just the way I could do it best:

My wife works for a non-profit organization engaged in providing care for elderly people. A few weeks ago, during an occasional visit, I met there a team of reporters who were doing a documentary for a famous TV station. The subject was how human communities function, and they were very interested in filming similar issues somewhere in rural Romania to show the world how things go in the new Europe. I did not know what exactly to tell them, and while almost ready to make a commitment (not bad to have a short paid vacation in my native town), I thought it may better first to ask our community leaders. I know they are proud of what they are doing over there and we should show it all on international television. What I could tell is what I see: many great cultural activities, preserving and transforming into Bulgarian our formerly unique Paulician heritage. So, there is singing and dancing, and there is also some great interest in soccer. Great community achievements, indeed. All OK, but is it enough?
Here is what I learned from our discussion: Human beings function in communities, some smaller and others bigger, but basically they all have a similar organization. It is logical to think, and that is the way it actually happens, that people try to make sure everybody has as much of the living necessities as possible. Think about infrastructure: houses, roads, stores, cars, and so on. These and many others are to assure human living conditions for all ages.
Human beings are born in special places called maternities (or let’s say hospitals), then, as they grow older children need to go to kindergartens and later to schools, and so on. After they become adults, they need places to work and earn a living (some find those locally, some commute, and some move out and function in another community). Then comes the time when people grow old and finally exit the scene. That’s why all human communities have churches to care for the souls of all the living and deceased, and cemeteries to put their bodies to rest.
Now, we all know that people evolve through the cycle of life, we are not the same. At the very beginning we need parental care, then we are young and strong and merry and think of ourselves as being immortal. Adult life is also pretty good, busy with work, exploration and struggle to provide for our families, ourselves, of course, and (normally speaking) the communities in which we live. It is all fun, so far, we go to school and to work, and we enjoy our spare time, our recreational time. We sing, we dance, travel and have fun with friends. We have national customs, national holidays and national pride. Sometimes we get sick and need other people to take care of us. Sometimes we hold meetings and elect representatives who will take care of our community, that is look over the education of our children, over the health system, garbage disposal, environmental protection, supplying the community with what it needs, and so on. That is by privatizing some functions and by efficiently running functions that need to stay public.
But what about the later stages in this cycle of life? Well, in the USA human beings do not forget their older fellows either. Here human life is not important only when it comes to be and only when it is young, pretty and full of joy. That’s why all communities have nursing homes where people provide necessities for their old and disabled conspecifics.
My dear friends, life is complicated, it is good and bad, but a human community should know its priorities. To emphasize only what we like and what is easy, while totally forget other duties toward some of our fellows… does not look very human to me. Never in our species history and nowhere in our species geography was singing, dancing and soccer the first priority in a community of people.
Now, life is of course not perfect, especially when it comes to rural life in Romania. However, I am sure that a community can function much better if all the people, but in the first place their elected administrative officials try to consider community priorities.
So, then what should I do? Those reporters are preparing their cameras to go film how human communities function in Europe, and I still don’t know if I should take them there or wait a little longer. Maybe our community is not yet ready with its priority list.

Francisc Castiov

========================================

PRIORITATI
Am scris acest mesaj in 3 limbi, asa cum m-am priceput mai bine:

Sotia mea lucreaza pentru o organizatie non-profit orientata catre ingrijirea varstnicilor. In urma cu cateva saptamani, in timpul unei vizite intamplatoare, am intalnit acolo o echipa de reporteri care lucrau la un film documentar pentru o statie faimoasa de televiziune. Subiectul era cum functioneaza comunitatile umane si reporterii s-au aratat foarte interesati sa filmeze ceva similar undeva in Romania rurala pentru a arata lumii cum se petrec lucrurile in noua Europa. Eu nu am stiu exact ce sa le spun si chiar daca eram aproape gata sa le promit ajutorul (nu-i rau sa capeti o scurta vacanta platita in satul natal), m-am gandit ca ar fi mai bine sa intreb conducerea locala inainte. Stiu ca toti sunt mandri de ceea ce fac acolo si ar trebui ca atare sa aratam totul la un post de televiziune international. Deocamdata ce am putut spune reporterilor este ceea ce vad: multe importante si bune activitati culturale, prezervarea si transformarea mostenirii noastre unice paulichene in bulgara. Deci avem cantece si dansuri si de asemenea avem interes mare pentru fotbal. Foarte importante realizari ale comunitatii intr-adevar. Toate bune si frumoase, dar este oare destul?
Iata ce am invatat din discutia mea cu reporterii: Fiintele umane traiesc in comunitati, unele mai mici si altele mai mari, dar toate aceste comunitati au acelasi fel de organizare de baza. Este logic sa gandim (si acesta este modul in care treburile se desfasoara) ca oamenii incearca sa asigure pentru fiecare cat mai multe din necesitatile vitale. Sa ne gandim la infrastructura: case, drumuri, magazine, autovehicole, s.a.m.d. Toate acestea si multe altele sunt necesare pentru a asigura conditii de viata pentru toate varstele.
Fiintele umane se nasc in locuri speciale numite maternitati (sau hai sa le numim spitale), dupa care, odata cu cresterea, copiii au nevoie sa mearga la gradinite apoi mai tarziu la scoli, s.a.m.d. Dupa ce devin adulti, oamenii au nevoie de locuri de munca unde sa-si castige existenta (unii le gasesc pe acestea local, altii fac naveta si altii se muta si functioneaza in alte comunitati). Dupa care vine timpul cand oamenii imbatranesc si in final parasesc scena. De aceea toate comunitatile umane au biserici care se ingrijesc de sufletele celor vii si celor morti si au cimitire unde pun la odihna corpurile semenilor decedati.
Acuma, cu totii stim ca oamenii se schimba in ciclul vietii, noi nu suntem toti la fel. La inceputuri avem nevoie de ingrijirea parintilor, dupa aceea suntem tineri, puternici si veseli si ne credem nemuritori. Viata adulta este de asemenea destul de buna, ocupata fiind cu munca, explorarea si stradania de a produce pentru familie, pentru noi insine desigur si (in mod normal) pentru comunitatile in care traim. Totul este distractiv pana aici, mergem la scoala, mergem la munca si ne bucuram de timpul nostru liber, timpul de recreere. Cantam, dansam si ne distram cu prietenii. Avem obiceiuri nationale, sarbatori nationale si mandrie nationala. Cateodata cadem bolnavi si avem nevoie de alti oameni care sa ne ingrijeasca. Cateodata participam la sedinte si intruniri si ne alegem reprezentantii care vor avea grija de comunitate, cu alte cuvinte vor supraveghea educatia copiilor nostri, vor supraveghea sistemul de sanatate, colectarea si depozitarea deseurilor, protectia mediului inconjurator, aprovizionarea comunitatii cu cele necesare, s.a.m.d. Toate acestea prin privatizarea anumitor functiuni si prin pastrarea si administrarea eficienta a functiunilor care trebuie sa ramana publice.
Dar ce putem spune despre stagiile mai tarzii din ciclul vietii? In Statele Unite fiintele umane nu uita nici pe semenii lor mai varstnici. Aici viata umana nu este importanta doar atunci cand apare sau atunci cand este tanara, frumoasa si plina de bucurie. De aceea toate comunitatile au case de batrani unde oamenii asigura ajutorul necesar pentru cei varstnici si neputinciosi din aceeasi specie.
Dragi prieteni, viata este complicata, este buna si rea, dar o comunitate umana are nevoie sa-si cunoasca prioritatile. A ne orienta numai catre ceea ce ne place si este usor de facut, si in acelasi timp a uita ca avem datorii catre alti semeni ai nostri… asta mie nu mi se pare prea uman. Niciodata in istoria speciei noastre si nicaieri in geografie n-au fost cantecul, dansul si fotbalul prima prioritate a unei comunitati de oameni.
Acuma, desigur ca viata nu este perfecta, mai ales daca ne referim la viata la sat in Romania. Cu toate acestea eu sunt sigur ca o comunitate poate functiona cu mult mai bine daca toti oamenii din ea, si in special cei alesi oficial din administratie, incearca sa considere prioritatile comunitatii.
Prin urmare ce ar trebui sa fac? Acei reporteri isi pregatesc camerele ca sa mearga sa filmeze cum functioneaza comunitatile umane in Europa si eu tot nu stiu daca ar fi bine sa-i aduc acolo sau sa mai astept un pic. Probabil comunitatea noastra nu si-a pregatit inca lista de prioritati.

Francisc Castiov

========================================

NAREDIN RABOTI PU GLAVNUS
Toze mesaj i napisan na 3 jazika, kolkut sam as znaial da naprava:

Moita zina rabuti za inda organizacija non-profit ditu se brigosva za starite. Siga neku nedele katu sam ghi puhodil tamu, sam sretil idna grupa reportere ditu sa filmirval idin dokumentarin program za idna glavna stacija televiziune. I blo hurtata za kachi funkcionirvat selata i gradvete pa tugaz reporterete sa bli mlogu zilni da filmirvat takviz aspekta u ruralnata Romanija za da pukazat na sveta kachi se zuvei u novata Europa. As ni sam znajal bas kako da i udguvora pa makar ci sam bil mai, mai gutov da i ubuchijaia (le ni bi mi kuvarla idna manena platina vakancija u moitu selu), sam se mislil ci bi blo po dubre da pitam naste vladance pareni. Znaja ci tija sa mlogu falosi sas kakot pravat tam, pa vaida treba da i pukazim satu na internacionalna televiziune. Kakotu sam mogal da ubada na reporterete i kakotu vida: mlogu hubavi i glavni culturalni stvar, zapazvanitu i preubrastenitu na nasta idinstvenna palchijenska istoria kantu balgarschi. Taici ima mlogu pesmi i igri i se vidi ios gulem interes za fotbala. Satu tui i glavnu i istensku dustigani. Ama le da li i dosta?
E kako sam as naucil ud moita diskucija sas reporterete: Horata zuvejat u drustvu, di po gulemu ali di po manenu, ama du nasitne sate imat idin fel organizacija. To i logic da se mislim, i to bas tai se dugudeva, ci horata probat da zaduolat sat svet sas stut moi po mlogu ud nuzdite za zuvot. Mislet-se na unez raboti ditu sa u temelijata: kasti, patista, magazine, masini, i.t.n.d. Teze i mlogu drughie sa nuzni za zuvota na sate hora, mladi ali stari.
Horata se razdet u mesta specialni ditu se zvat u Bisnov “kasata” (ali da ghi zvim spitale), posle, kachit rastat, dicata treba da hodat na oudacka (), posle na skula, i.t.n.d. Sled ga purastat horata imat nuzda za mesta ditu da rabtat i da si zasluzvat za zuvota (ud tei ghi namerat u teinotu mestu – silu - ud tei za treba da navetirvat, ali ud tei se presilat pa funkcionirvat na drughije mesta). Na sitne doi vremeto ga horata ustareiat i posle izlezat ud scenata. Za tui sate sela imat carkvi ditu se brigosvat za dusite na sate zuvite i na sate martavite, i grobisti ditu gvadet na pucinak telata na pukoinite.
Siga, nija sinca znaim ci horata se umenuvat prez zuvota, ni smi sincata inakvi. Na pocnivani ga se rudim smi nuzni da mu brigosvat rodnicite, posle smi mladi i puterni i viseli pa se mislim dovecni. Zuvota na madite i pa dosta dubar, tai palin sas rabota, traseni i maka za zasluzak za naste famili, za namu i (kachit bi trebalu) za naste sela i drustvutu ditu zuveim. Du siga satu i viselu, hodim na skula, na rabota, i se radvam za nastu slobudnu vreme. Nija peim, igraim – tancuvam, pu kachit vida se duma po novu – patuvam i se usestem hubeve sas naste drugare. Imam (ios malku, ni znaia du ga!) naste nacionalni ubicaie, nacionalni praznici i nacionalna fala. Pu neku pachi padnim bulnav pa tugaz smi nuzni drughie hora da imat briga za namu. Pu neku pachi se preberim da si izberim vladancete ditu za se brigosvat za nastu silu (“pa nasedet na stulove, i se gladet… i.t.n.d., znait vija, pa Anton Lebanov i rikal). Sas drughie hurti, ditu za pregladvat nauka na naste dica, zdravtu na sate hora, di za se prebire gnusuchitu, kachi za se zapaz priroda, kako treba da se dunesi u silu za horata i.t.n.d. Tui se pravi prez privatizacijata na nekolkus raboti i prez dubro vladani na drughie raboti ditu treba da stuiat obstenschi.
Ampa kako moi ubadim za po kasnotu vreme na celeschija zuvot? Le tuke u Amerika horata ni si zabravet starite. Tuke zuvota celeschija nij glavin sam ga se stor, ali ga i mlad, ima prelika pa i palin sas radus. Za tui nestu sate mesta ditu zuveiat hora imat kasti za starite ditu se pumagat nuzdite na starite hora ditu ni moi vise da se sluzat sami.
Dragi drugare, zuvota i usukan, i dubar, i ni bas tai dubar, sam ci idno silu ditu zuvei drustvu hora bi trebal da si naredi rabotite pu glavnus. Sam da pravim takoz ditu mu harisva ali ditu i lisnu, a u tui vreme da si zabravim dlaznusta kantu drughiete… ni mi nai prelice na celeska stvar. Nikade u istorijata na horata, i nidghi u sata geografia ne bli pesmite, tancvete i fotbalata parvotu glavnu ditu treba da se prav u idno drustvu.
Znaim sincata ci zuvota nij perfect (???), usubitu ga se mislim na silschija zuvot u Romanija, Ama le as sam cigurin ci idno silu moi zuvei sas mlogu po dubre aku sate nigvite hora, ama usubitu izbranite ud administracijata za probat da si naredat kako ima da navarsat pu glavnust.
Taici kako da prava? Reporterete si prepravet aparaturata da utidat da filmirvat kachi se juvei u novata Europa pa as ios ni znaia da li da ghi dumama ali da cekam ios malku. Le vaida nastu silu ne si napravlu ios listotu sas glavni raboti za navarsvani.

Fer Castjva