198

Ni znája kako da ričá ás za Rángata, lel u mojtu ditinstvu – a tuj ij blo nejdi kulu 1967-1970 g. – smi se kapali biz niti kakvi problemi u Rángata, i to na po-više mestá. (Da ne bil pukojnija Fáne Bačene da me izvádi ud udata, ij blo nakrája i da se udáva u Rángata, "vaz menuškata"!). Udata ij bá čista i bistra, makár či ij blá palina i sas gasći i virdéčći... A još po-više, smi hodili i na riba, pa pánta, či udvan samadoci, čarvimpérći i "meksikánći", smi luváli i ráci. A to se znáji, či rácite možat da žuvejat sámu u čisti i nizamraséni udi. Ud gá ni sti videli ráci iz Rángata?...

No ás bij štel da ubáda i drugu neštu: se bunimi nija i se borimi za Bišnova, no gladem idna statistika ud juni 2005 g., u kujatu se ubážde, či 9.147 hektára zeme ud hutáre na Bišnova sa ne na palćenete, a na italijánete... Saglásnu tazi statisitka (na Direcţia Agricolă Timiş), 100.000 hektára, tojest 1/5 ud okraga Timiš, ij bil na italijánete... Ud tugázi sa menali još dve gudini, zeme se ij purdála još po-više... Pa se buna: dali za mu dadat tija "pašaporte", za da možimi da si flezimi u sélu?...

========================================

Barzajti u Lourdes!

U sreda, 5 december 2007 g., pápa Benedict XVI-ja ij izdál idin dekret kojtu ubážde, či seku čeleć, kojtu prez 2008 gudina za puseti Lourdes, za dubávi ud starna na pápa "uprošći" (lat. "indulgentia"), kujatu za pumognat na dušata nji da sedi po-málku vreme u purgatore.
"Uprošćite" za badat razdávani megju 8 december 2007 i 8 december 2008 g. A za unezi, kujatu ni možat da utidat du Lourdes, Vatikána ij razrešil tija da se molat u perijoda 2-11 február 2008 g. (intervál u kojtu se praznikuva Sv. Bernadeta), u makár kako čarkviče ali kapélče pusveténu na tazi svetica, i pu tozi náčin za dubávat i tija uprošćite. Vatikáne ij utoril i idna aero-linja ud Rim naprávu du Lourdes. Samija pápa Benedict XVI-ja za puseti Lourdes prez jesenjta na sledvaštata gudina.
Tozi dekret ij bil dádin s prelegata na 150 gudini ud katu Bl. D. Marija se ij pujavila u Lourdes. Sagásnu tradicijata, prez 1858 g. Bl. D. Marija se ij pujavila tuka 18 pate, vreme na 5 meseca, na idno mumiče na ime Bernadette, u pešterata Massbielle.
U svazka s tezi "uprošći", tija sa bli jáku mlogu haznuvani u katoličánskata čarkva napreć sas 500 gudini, kugátu se ij právilu cela targuvija s tej. No taj kaćétu protestántete sa kázali, či ij griftá da ti se uprustat grehvete, aku platiš nosce, uputrebuvanjétu na tezi "indulgentia" se ij prekasnalu s počnivanji ud kulu gudinata 1960. Práktikata ij blá vazstanuvéna ud pápa Iván Pável II-ja, kojtu prez 1985 g. ij dupusnal na katoličánete da dubávat "uprošći" i sámu aku gladet pu televizijata idna pudobna religiozna ceremionija. Toj ij bil zajavil, či gudinata 2000 da badi idna gudina u kujatu uprošćite da možat da se dubávat i prez takvizi dejnusti, kaćétu naprimer pumáganjétu na sirumásete ali udkázvanjétu ud pušenji ali pićé!

========================================

Pá za Bišnova...

Státijata "Óbesnyő – a paultyán bolgárok faluja" ij napisana ud Orbán Róbert i ij blá publikuvana u spisánjétu "Magyar turista", broja ud april 2006 g., na starnite 34-44. (http://www.magyarturista.hu).
Otkase na rumansći jazić sam nameril na http://www.mturism.ro/index.php?id=52&art=24.

Excursie de iarna in Banat

Dudestii Vechi – satul bulgarilor

Cand am coborat in acea zi de februarie, la Dudestii Vechi de pe „cursa regulata” Sannicolau Mare-Valcani, am fost intampinat imediat de 2 graniceri, care m-au legitimat si s-au interesat de scopul vizitei. Cand am raspuns „turism” au ramas putin uimiti…si m-au lasat la drum.
Turistul echipat cu rucsac si bocanci este destul de rar, nu numai iarna. Satul se afla chiar langa granita cu Ungaria si Serbia, iar autoritale romanesti fac totul pentru a corespunde cerintelor cu privire la securitatea frontierelor.
In gara Dudestii Vechi ne intampina inscriptie bilingva: Dudestii Vechi-Star Bisnov. Situat in fostul judet Torontal (actualmente in judetul Timis) Dudestii Vechi este singurul sat din bazinul carpatic cu populatie majoritar bulgara. Acestia sunt catolici, spre deosebire de bulgarii din Bulgaria, iar alfabetul lor consta din caractere latine. S-au stabilit in Banat in 1738, dupa ce zona a fost pratic golita in urma razboaielor seculare purtate impotriva turcilor. Religia catolica au adoptat-o insa inca in tara lor natala: stramosii lor in nordul Bulgariei erau deja catolici in sec. XVI, separandu-se antr-un fel de restul comunitatii. Rascoala lor din 1688 a fost innabusita de turci, motiv pentru care i-a asteptat exodul. In prima faza s-au stabilit in Oltenia de azi, la Craiova si Orsova. Dupa ce prima generatia a mai nutrit speranta intoarcerii in patria-mama, a doua generatie a fost nevoita sa renunte la acest ideal. Erau in pericol, datorita starii de razboi, si in Þara Romaneasca, astfel s-au mutat in Banat, condusi de episcopul Stanislavici. Guvernatorul Timisoarei i-a stabilit pe teritoriul actual al Dudestiului. Un alt grup de bulgari s-a stabilit in 1741 intemeind satul Vinga, in judetul Arad. (…)
In prezent, in Banat traiesc cca. 7-8000 bulgari. (…) Acestia au stabilit relatii in special cu comunitatea maghiara din Banat, exista si multe casatorii mixte (conexiunile cu svabii aundisparut, odata cu emigrarea lor). Pe strazile din Dudestii Vechi se vorbeste si astazi in bulgara, dar si cu maghiara se poate descurca oricine, intrucat un cetatean din 3 sau 4 vorbeste si aceasta limba. Sa nu ne asteptam totusi la atractii turistice majore, intrucat ele nu exista. Imaginea satului tipic de campie poate parea monoton: el nu s-a dezvoltat de la sine, ci a fost proiectat cu 300 ani an urma de ingineri, avand astfel strazile drepte, largi, cu terenuri si constructii aproape identice.
In februarie sunt doua culori dominante: albul zapezii si ocrul cladirilor – de exemplu biserica care dateaza din 1804, atunci cand exista deja aici o comunitate instarita. Pe frontispiciu se afla statuia a doua mari personalitatii, respectate de bulgari: Sf. Wendel, protectorul agricultorilor si episcopul Stanislavic. Casa Asociatiei Bulgarilor din Banat este si ea vopsita in ocru. ..
La o distanta de cca. 2 ore3 de mers pe jos ajungem in Colonia Bulgara (Telepa). Satul infiintat de „dudesteni” este practic nelocuit. Biserica Sf.Luca, ridicata in sec. XIX, troneaza singura. In 1930 numara aproape 1000 locuitori, iar conform recensamantului din 1966 mai traiau aici peste 600.
Turistul, daca vrea sa se intalneasca cu bulgarul timpurilor stravechi, e bine sa faca o vizita in cimitir, datorita fotografiilor „de epoca” de pe pietrele funerare. Ele infatiseaza oameni imbracati in port popular (ce nu se mai poarta azi). Casatoritii sunt fotografiati intotdeauna impreuna (…).